Stilstaan op 4 mei

Op 4 mei herdenk ik de slachtoffers van oorlogsgeweld. In het bijzonder mijn grootouders, die in de Tweede Wereldoorlog op Java gevangen werden gezet. Mijn oma met haar moeder, zoontje en nichtje, kwam in Kamp Tjideng terecht, mijn opa werd tewerkgesteld aan de Birma-Siam spoorlijn. Ze hebben het beiden overleefd, maar ook bij hen liet het oorlogsgeweld diepe sporen na.

Na de oorlog zijn ze naar Nederland gekomen. Een ander land, een ander klimaat, een andere oorlog. In Nederland was er niet veel begrip voor hun oorlogstrauma. Nederland had de hongerswinter net achter de rug; de Indiërs moesten niet zo zeuren, daar was het tenminste warm geweest!

Ik weet van mijn moeder dat opa en oma niet over de oorlog wilden praten. Zo heel af en toe kwam er een stukje verhaal, totdat opa het te kwaad kreeg en wegliep. Het was te pijnlijk, te gruwelijk om over te praten. Te rauw, te vers. Jaren later, nadat mijn opa overleden was, kwam oma wel eens bij ons logeren. Als ze een borreltje op had, kwamen de verhalen over het kampleven. Over de maanzieke kampcommandant, die het weinige rantsoen wat ze hadden liet verzamelen om met volle maan over de grond te verspillen. Over de urenlange appéls in de brandende zon. Het diepe buigen en gebogen bleven als een Jap voorbij kwam. En ook over haar geliefde moeder, die één dag voor de bevrijding was gestorven.

De bevrijding kwam op Java pas in augustus 1945. Maar omdat mijn oma op 4 mei jarig was, herdenk ik ‘hun’ oorlog ook vandaag. Ik ben zo dankbaar dat ze het overleefd hebben. Dat ze de kracht en het geluk hebben gehad om elkaar terug te vinden. En dat ze mij daarmee de vrijheid hebben gegeven om mijn eigen gezin te stichten.

Graag deel ik met jullie twee bronnen waaruit ik meer heb kunnen leren over hun leven tijdens de Tweede Wereldoorlog. Als eerste het boek De hel van Tjideng, geschreven door Elise Lengkeek. Dit boek beschreef wat mijn oma me had verteld in één verhaal. Heel indrukwekkend en tegelijk ook hartverscheurend, vooral als ik me realiseer dat het mijn eigen oma is overkomen.

Als tweede een film van Twan Spierts over de Birma-Siam spoorlijn op YouTube: Spoor van 100.000 Doden. Duur: 39 minuten (geplaatst mei 2015) De verhalen die ik via mijn moeder over opa heb gehoord kregen met deze docu extra context, wat voor mij heel waardevol was.